2 уруок барыла:
Кылааһа: 7
Уруок тиэмэтэ: Алампа “Куоратчыт” кэпсээнин
этическэй тосхоллоро
(аһаҕас уруок)
Уруок сыала-соруга:
Уруок тэрилэ:
Бүгүн биир бэлиэ уруок. Саха норуотун биир улуу суруйааччыта А.И. Софронов – Алампа суруйбут “Куоратчыт” диэн айымньытынан өй-санаа үллэстэбит, биир түмүккэ кэлиэхтээхпит. Куһаҕаны сирэбит, үчүгэйи таба көрөн хайгыыбыт.
2 түһүмэх.
Уруокпутун Алампа эһиэхэ, оҕолорго, анаан суруйбут “Оҕолоор” диэн хоһоонунан саҕалыыбыт.
(Проекторынан Алампа туһунан матырыйааллары көрүү,
хоһоону истии)
ТЫМНЫЫ (Кэпсээни ырытыыга киирэр күлүүс тыл)
Тымныы халлаан, тымныы дьиэ, тымныы сыһыан, тымныы олох...
Ыстапаан – ыал аҕата, Даайа – ыал ийэтэ
(дьиэ иһэ-таһа, таҥас – сап мөлтөҕө, төлөрүйбэт иэс, саах сыбахтаах самнархай балаҕан, оһох кыыма үөһэ өрө көтөн тахсыбакка нам түһэ турара, им – ньим , имик – самык, кэри – куру);
(Олоҕун чэпчэтээри бургунаһын өлөрөн, харчы гынна)
(Ыстапаан хаартыһыттары аһынарыттан саҕаланар: “ити киһи барахсан сүүйтэрэн үөхсэн эрдэҕэ”. Харчыга ымсыырар, харчы, хаарты тыаһа кулгааҕыттан арахпат. Сүүйүөн олус баҕарар: “Хаарты таҕыстар, киһи эрэ даҕаны аҕыйаҕы тардыа этэ ээ. Бу куорат хаартыһыттара кэтэх быһыылара суох”, - диэн үрдэтэ, сүгүрүйэ, убаастыы саныыр. Ыстапаан хаарты оонньуурун сайдыы курдук саныыр. “Бачча сылдьан баран, куорат оонньооччуларын көрбөтөхпүнэ сүрэ бэрт...”)
а. Куттас, бэйэтин сэнэнэр, хаартыһыттары кылбар – халбар көрөрө, “хаһан тэҥнэһэн оонньоору”, сүрдээхтик симиттэр.
б. Куоракка киириитин түгэнэ: барыларыттан куттанар, дьулайар, симиттэр. “Куоракка соруйан ананан төрүүр буоллахтара” дии санаахтыыр.
в. Атыы – эргиэн диэни билбэтэ.
г. Кэнэнэ арыгыга сыһыаныгар көстөр: “санаам көтөҕүллэн, ордук сайдан оонньуом”.
д. Кэнэнэ киһини билбэтигэр сытар, хаартыһыттар угаайыларыгар киирэн биэрэр (бэрт кылгас киһи эбиккин, онон уурайдаххына ордук буолаарай – диэн харааччы буккуйан кэбиһэр).
е. Тылыгар турбат (Оонньуом суоҕа, кырбыам суоҕа)
ж. Бэйэтин салайынар кыаҕа суох.
з. Бэйэтин сэнэнэр.
(Кэргэнигэр, оҕолоругар сыһыаныгар)
4 түһүмэх.
Түмүк: Бэйэни сэнэнии, кэнэн, муҥкук буолуу киһини үчүгэйгэ тиэрпэт.
Бэйэтин убаастаммат муҥкук киһи атыттарга дурда – хахха буолар кыаҕа суох.
Бэйэтин баһын билиммэт, куһаҕан кыдьыгын кыаммат буолуу –
мөлтөх буолуу бэлиэтэ.
Булгуччу бэйэни салайыныы наада.
Бааллар:
- Дьонун үөрдүөн баҕарар.
(Кэргэнигэр, оҕолоругар сыһыанын тупсардын, оҕолорун таптаатын, кинилэри кытта кэпсэттин, дьиэтигэр көмөлөстүн, дьиэтин – уотун дьаһаннын...)
- Саха бастыҥ дьахтара, автор этэринэн, ыраас үчүгэй төрүттээх кыыс;
Ытаан – соҥоон айаннаан кэлэн оҕолорун кытта көрсүһүүтэ.
(Айан суруйууну ырытыы, оҕолор өттүлэртиттэн аһыныы баар буолуохтаах)
(Ыал аҕатыттан, ийэтиттэн оҕолор дьылҕалара тутулуктаах).
(дьиэ кэргэн өһүллүбэт өһүөтэ – аҕа, кини мөлтүүр кэмигэр дьиэ кэргэн ыһыллар)
5 түһүмэх.
Дьиэҕэ үлэ. Айымньыны ситэрэн суруй “Ыстапаан дьиэтигэр кэлбит...”
