Максимова Варвара Николаевна - Таатта улууһун, Туора – Күөл бөһүөлэгин «Кэскил» оҕо саадын музыкальнай салайааччыта.
(дьайымал кэнспиэгэ)
Дьайымал ыытыллар бөлөҕө: Улахан бөлөх.
Сүрүн уобалас: Музыка.
Темата: Хомус.
Уобаластар алтыһыылара: Социализация, познание, коммуникация, художес- твенное творчество (сыһыарыы), сэрэхтээх буолуу.
Дьайымал көрүҥэ: Биллэрэр – көрдөрөр, айар – тутар.
Методиката: Оонньуу дьайымала, биирдиилээн, бөлөҕүнэн үлэлээһин ньымата.
Үөрэтэр программа: «Тосхол», Дьокуускай, 2009 с.
Сыаллара:
Познание: Саха төрүт инструменын туһунан киэҥ билиини, өйдөбүлү иҥэрии.
Коммуникация: Ыйытыыны таба туруоруу, толору эппиэттииргэ эрчийии, тыл саппааһын байытыы.
Сыһыарыы (аппликация): Шаблонунан сатаан туһанан кырыйар, сыһыарар
үөрүйэхтэрин сайыннарыы.
Музыка: Хомус туһунан саҥа ырыаны үөрэтии.
Коммуникация: Диалогка киирэн оҕо кэпсэтэр, кэпсиир сатабылын, бэйэ икки ардыгар өйдөһөр, быһаарсар үөрүйэхтэрин сайыннарыы, истэр, саҥарар, тол-куйдуур, айар эйгэлэрин кэҥэтии.
Познание: Хомус саха норуотун музыкальнай тэрилэ, киэн туттуута, аан дойдуга биллиитэ буоларын оҕоҕо тиэрдии. Өбүгэ саҕаттан хомус өлбөт – сүппэт утумун оҕоҕо иҥэрии, харыстабыллаах сыһыаны иитии.
Сыһыарыы (аппликация): Ыраастык, чэнчистик туттуу үөрүйэхтэрин иҥэрии.
Сэрэхтээх буолуу: Кыптыыйынан сэрэхтээхтик туттуу, үлэлиир кэмҥэ болҕомто-лоох, бэйэ – бэйэҕэ мэһэйдэспэт буолуу үөрүйэхтэригэр иитии.
Тэрээһин үлэтэ: Дьиэ – кэргэни кытта хомус туһунан кэпсэтии, хомус көрүҥнэрин кытта билсии, «Иэйии» хомусчуттар түмсүүлэрин кытта көрсүһүү, хомус тыаһын истии.
Дьайымал тутула: 3 түһүмэхтэн турар, барыта 25 мүн.
l. Киириитэ – 2 мүн.
1 мүн. – музыканы истии.
1 мүн. – ИКТ – нан хомус туһунан слайд көрдөрүү.
ll. Сүрүн түһүмэх: - 22 мүн.
1 чааһа: ИКТ – нан хомус чааһын, тутулун, хомуска биир уонна элбэх киһи
оонньуу туралларын, хайдах туталларын, тардалларын, хартыынанан хомус
быһыытынан араастарын көрдөрүү – 2 мүн.
2 чааһа: Диалог – 2 мүн.
3 чааһа: Тыыныы эрчиллиитэ – 3 мүн.
4 чааһа: Ырыа үөрэтии – 6 мүн (быыһыгар эти – сиини чэбдигирдэр хамса-
ныылар).
5 чааһа: Сыһыарыы – 5 мүн (быыһыгар тарбахха эрчиллии ыытыллар).
6 чааһа: Оонньуу – 4 мүн.
lll. Түмүктүүр түһүмэх: - 1 мүн.
Туттуллар тэриллэр: Хомус, ИКТ, муз. центр, сд – диск, хомус хомурунньугун ха-ландаара, хомус шаблона, кыптыый, цв. кумааҕы, картон, клей, киистэ, борустуой харандаас, салфетка.
Үөрэтэр тыллар: Дьүрүһүй, халаан уута, хоһуйар, эгэлгэ.
Дьайымал хаамыыта:
l. Киирии түһүмэҕэ – 2 мүн.
Сыала: 1. Оҕоҕо интэриэһи, болҕомтону тардыы.
2. Көрөр, истэр, толкуйдуур дьоҕурун сайыннарыы.
3. Хомус саха норуотун музыкальнай тэрилэ, киэн туттуута, аан дойдуга
биллиитэ буоларын тиэрдии.
1 чааһа - 1 мүн.
- Үтүө күнүнэн! Бары көнөтүк, холкутук олоробут уонна төрүт дорҕоону истэбит (хомус тыаһын истии).
- Биһиги туох тыаһын иһиттибит?
- Сөп, өссө истэбит. (хомус + чыычаах, хомус + музыка холбоммут тыаһын истии)
- Оҕолор, аны билигин тугу иһиттибит? (хомуска музыка, чыычаах саҥата холбом-мутун боппуруостары биэрэн, бэйэлэрин толкуйдатан өйдөтүү).
2 чааһа – 1 мүн.
- Саамай сөп, болҕойон экраны көрөбүт (ИКТ – нан хомус туһунан слайд барар)
- Хомус туһунан биһиги тугу билэбитий?
- Биһиги нэһилиэккэ ханнык хомус түмсүүтэ баарый?
- Саамай сөп, «Иэйии» түмсүүтэ. Биһиэхэ ыалдьыттыы кэлэ сылдьыбыттара дии. Онно хомус туһунан кэпсээбиттэрэ, оонньоон иһитиннэрбиттэрэ дии? (оҕолорго болҕомтолорун, өйдүүр дьоҕурдарын сайыннарар ыйытыылары биэрэбин).
- Дьэ эрэ, кинилэр тугу кэпсээбиттэрэй, хомуһу туохтан оҥороллоруй?
- Тоня, хомуһу кимнээх оҥороллоруй? (биирдиилээн үлэ, симик оҕону кытынна-рыы).
- Хомус тыаһа туох күүстээҕий?
- Маладьыастар, наһаа болҕомтолоох, киһи кэпсиирин барытын өйдөөн истэр эбиккит.
Сабаҕалааһын: Хас биирдии оҕо музыканы сатаан истэр дьоҕура сайдыаҕа, хомус саха норуотун киэн туттуута буоларын өйдүөҕэ, диалогка кыттыһан сатаан кэпсэ-тэр дьоҕурдара сайдыаҕа, симик оҕо саҥата улаатан, кыбыстыбакка санаатын этэр буолуоҕа.
ll. Сүрүн түһүмэх: - 22 мүн.
1 чааһа: ИКТ – нан хомуска биир уонна элбэх киһи оонньуу туралларын, хайдах туталларын, тардалларын, хартыынанан хомус араастарын көрдөрүү – 2 мүн.
Сыала: Хомус чаастарын, тутулун, быһыытынан араастарын, хайдах тардылларын туһунан өйдөбүлү биэрии.
(ИКТ – нан хомуска биир киһи, элбэх киһи оонньуу туралларын, хайдах туталла-рын, тардалларын, хартыынанан хомус быһыытынан араастарын көрдөрө туран кэпсээһин).
2 чааһа: Диалог – 2 мүн.
Сыала: Оҕо диалогка киирэн кэпсэтэр, кэпсиир сатабылын, бэйэ икки ардыгар өй-
дөһөр, быһаарсар, көмөлөһөр үөрүйэхтэрин сайыннарыы, истэр, саҥарар,
толкуйдуур, айар эйгэлэрин кэҥэтии.
- Оҕолор, хомуспут туох чаастартан тутулуктанар эбитий, ааттаталыаххайын эрэ.
- Хомус быһыыта биир буолар эбит дуу, араастардаах дуу?
- Ваня, хайдах хомустар баар буолаллар эбитий? (биирдиилээн үлэ, биир сиргэ та- ба олорбот, болҕомтото мөлтөх оҕону кытыннарыы, кыайан кэпсээбэт түгэнигэр атын оҕону көмөлөһүннэрии).
- Сөп, хомуһу хайдах туталлар эбитий?
- Хайдах тардалларый, тарбахтара хайдах балаһыанньаҕа сылдьыахтааҕый?
- Виктория туран тардан көрдөр эрэ (1 – 2 оҕону оонньотторобун, сыыһаларын оҕолорунан ыйдаран этиттэрэбин, тута көннөттөрөбүн).
3 чааһа: Тыыныы эрчиллиитэ – 3 мүн.
Сыала: Сатаан тыыныы үөрүйэхтэригэр уһуйуу.
-Төгүрүччү турдубут, бары харахпытын симтибит (музыка холбонор), харахпыты-гар ойуулан көрөбүт, сайын, сып – сылаас, күн сырылаччы тыгар, чыычаахтар ыл-лыыллар, толооҥҥо араас дьүһүннээх сибэкки эгэлгэтэ үүммүт.
Сибэккилэр сыттара ыраахтан дыргыйан киһини угуйаллар. Харахпытын астыбыт, мин кэпсээбиппин хараххытыгар ойуулаан көрдүгүт дуо?
- Ханнык сибэккилэри көрдүгүт?
- Хайдах сыттаахтар эбиттэрий?
- Сөп, өссө төгүл сыттыаххайын эрэ. Муннубутунан салгыны эҕирийдибит, айах-пытынан таһаардыбыт (араас сибэкки аатын ааттыы, ааттыы 3 – 4 төгүл хатылыы-быт).
- Истиҥ эрэ (кэҕэ этэрэ иһиллэр), туох саҥарарый?
- Сөп, биһиги эмиэ кэҕэни үтүктэн саҥарыаххайын эрэ (кэҕэлии саҥардыы).
- Билигин муннубутунан салгыны эҕирийэбит, онтон салгыммытын испитигэр ту-тан туран «кук» - диибит, салгыы салгыммытын айахпытынан таһаарар кэммити-гэр «куук» - диибит (бастаан бэйэм көрдөрөбүн). Чэ эрэ, саҕалаатыбыт (3 – 4 ха-тылыыбыт).
Сабаҕалааһын: Оҕолор сатаан тыына үөрэннэхтэринэ, ыллыылларыгар чэпчэки буолуо, күөмэй, тымныйыы ыарыыларыттан харысхаллаах буолуохтара, кыыл, көтөр саҥатын, айылҕа көстүүтүн кэтээн көрөн, кэрэ эйгэҕэ уhуйуллан оҕо айар санаата уhуктуо, тулалыыр эйгэҕэ харыстабыллаах сыhыан үөскүө.
4 чааһа: Ырыа үөрэтии – 6 мүн (быыһыгар эти – сиини чэбдигирдэр хамсаныылар)
Сыала: Ырыа ис хоһоонун болҕомтолоохтук истэн, ис хоһоонун өйдүүллэрин
ситиһии.
- Хомус туһунан наһаа элбэҕи биллибит – көрдүбүт, аны билигин хомус туһунан ырыа үөрэтиэхпит. Бастаан ырыабыт ис хоһоонун өйдөөн истэбит (ырыаны истии).
- Туох туһунан ылланна?
- Кыыс ыллыыр дуу, уол дуу?
- Ырыабыт түргэн дуу, бытаан дуу?
- Ханнык билбэт тылларгыт баалларый? (билбэт тылларын бастаан бэйэлэригэр толкуйдатан этиттэрэбин, эппэтэх тылларын бэйэм быһааран биэрэбин: дьүрүһүй, эгэлгэ, халаан уута, хоһуйар).
- Ырыабытын үөрэтиэҕин (ырыа бастакы куплетын үөрэтии, бастаан биирдии стро-канан үөрэтии, онтон иккилии строканан, биирдиилээн, кыргыттары, уолаттары туспа туруоран хаста да хатылаттарыы).
- Оҕолор сылайдыбыт дуо? Миэстэбитигэр олорон эрэ эппитин – сииммитин уһу-гуннарар хамсаныылары оҥоруоххайын.
Эти – сиини чэбдигирдэр хамсаныылар – мүнүүтэ курдук барар.
(И.Попланова ырыаларынан, слайданан барар).
«Автобус»
«Вот мы в автобусе сидим» - төбөбүтүн уҥа, хаҥас хамсатабыт, музыка тэтимигэр сөп түбэһиннэрэн ытыспытынан тобуктарбытын охсуолуубут.
«И из окошечка глядим» - икки илиилэрбит тарбахтарын түннүк курдук тутабыт уон-на төбөбүтүн уҥа, хаҥас санныбытыгар түһэрэн хамсатабыт.
«Глядим назад...» - илиибитинэн ырааҕы чарапчаланан көрөр курдук тутабыт уонна уҥа, хаҥас көрөбүт.
«Ну что ж автобус не везёт…» - санныларбытын үөһэ, аллараа хамсатабыт.
«Колёса закружились...» - ыйар тарбахпытынан салгыҥҥа төгүрүк фигуралары ха-ҥастан уҥа, уҥаттан хаҥас оҥоробут.
«А щётки...» - илиилэрбитинэн дайбыыбыт.
«И мы не просто так сидим…» - массыына уруулун эрийэр уонна «сигнал» биэрэр курдук хамсаныылары оҥоробут .
«Пускай автобус нас трясёт» - массыына сахсыйарын көрдөр хамсаныыны оҥоробут.
(проигрыш кэмигэр уруул эрийэ, эрийэ олоппос тула сүүрэбит).
- Маладьыастар, сынньанныбыт билигин өссө төгүл ырыабытын истэбит, төһө өй-дөөбүппүтүн испитигэр тэҥҥэ ыллаһабыт.
Сабаҕалааһын: Оҕолор ырыа ис хоһоонун үчүгэйдик өйдөөтөхтөрүнэ ыллыыр ба-ҕалара өссө күүһүрүө, саха төрүт инструменын туһунан өссө элбэх киэҥ билиини, өйдөбүлү иҥэриниэхтэрэ, ырыаны биирдиилээн хатылаттардахпына бытааннык өйдүүр оҕоҕо үөрэтэригэр чэпчэки буолуо.
5 чааһа: Сыһыарыы – 5 мүн (быыһыгар тарбахха эрчиллии ыытыллар).
Сыала: 1. Шаблонунан сатаан туһанан кырыйар, сыһыарар үөрүйэхтэрин
сайыннарыы.
2. Ыраастык, чэнчистик туттуу үөрүйэхтэрин иҥэрии.
3. Кыптыыйынан сэрэхтээхтик туттуу, үлэлиир кэмҥэ болҕомтолоох, бэйэ –
бэйэҕэ мэһэйдэспэт буолуу үөрүйэхтэригэр иитии.
- Хомус туһунан кэпсэттибит, көрдүбүт, ырыа да иһиттибит, үөрэттибит, аны били-гин хомуспутун кырыйан, сыбаан оҥорорго үөрэниэхпит. Остуолларбытыгар ба-ран олоруоххайын. (Остуолга хас биирдии оҕоҕо бэлэм хомус шаблона, картон, өҥнөөх кумааҕы, кыптыый, клей, кисточка, борустуой харандаас сыталлар).
- Оҕолор, бастаан мин хомуспутун хайдах оҥоруохтаахпытын быһаарарбын бол-ҕойон истэн баран биирдэ үлэбитин саҕалыыбыт. Көрүн эрэ, бу хомуспут шабло-нун өҥнөөх кумааҕыбыт үрдүгэр уурабыт, кумааҕыбыт хайа өттүгэр уурарбыт буо-луой? (хомус хайдах дьүһүннээх этэй - диэн санатан туран оҕолору бэйэлэрин тол-куйдатабын, сөпкө эттэхтэринэ хайгыыбын). Шабломмутун уурдубут уонна ха-йыырбыт буолуой? Харандааһынан хомуспут быһыытын үтүктэн ылан баран, сэрэ-нэн кырыйабыт. Онтон хордуоммут үрдүгэр сыбыыбыт (көрдөрөбүн, ким тугу өй-дөөбөтөҕүн ыйытабын, быһааран биэрэбин).
- Кыптыыйынан сэрэхтээхтик туттабыт, килиэйи тохпокко ыраастык үлэлиибит. (Үлэлиэх иннинэ санатабын, ыйытабын) Бэйэ – бэйэҕэ мэһэйдэһэбит дуо? Наада буоллаҕына бэйэ – бэйэбитигэр көмөлөһөбүт дуо? Чэ, үлэбитин саҕалыаҕын.
(Сыбаан оҥорор кэмнэригэр биирдиилээн кэрийэ сылдьан көмөлөһөбүн, үлэлээн ортолоон эрдэхтэринэ тарбахха эрчиллии ыытыллар).
- Оҕолор, тарбахтарбыт сылайдылар дуо? Сынньана таарыйа тарбахтарбытыгар эрчиллиилэрдэ оҥоруоххайын.
Тарбахха эрчиллии: «Бэрэски».
1. Биир, икки, үс, түөрт (тарбахтарынан көрдөрүү).
2. Тиэстэни мэhийэбит (ытыстарын умса тутан туран тарбахтарын хамсатыы).
3. Төкүнүтэбит-бөкүнүтэбит (ытыстарын «кумуччу» тутан туран эргитии).
4. Бэрэскини буhарабыт (ытыстарын холбуу тутан туран хамсатыы).
5. Бу бааллар бэрэскилэр (ытыстарын «нэлэтии»).
6. Эчи, итиилэрин (тарбахтары сараччы тутан олбу-солбу хамсатыы).
7. Барыгытын күндүлүүбүт (тарбахтарын көннөрөн ытыстарын көрдөрүү).
8. Минньигэс бэрэскинэн (ытыстарын таhыныы).
- Тарбахтарбыт сынньаннылар, хомуспутун салгыы оҥоробут (биирдиилээн кэрийэ сылдьан көмөлөһөбүн).
- Үлэлэрбитин сыыйа түмүктүүбүт, көрүөххэйин эрэ ким хайдах оҥорбутун (үлэлэ-ри биирдиилээн көрүү, ырытыы).
- Оҕолор, үлэлэрбитин киэһэ төрөппүттэрбит кэлэн көрөн баран олус үөрүөхтэрэ дии?
6 чааһа: Оонньуу – 4 мүн.
Сыала: Оонньуу нөҥүө хомус туһунан тугу өйдөөбүттэрин тургутан көрүү, хамаан –
данан эйэлээхтик, өйдөһөн оонньуулларын ситиһии.
(Группаны үс хамаандаҕа араарабын, хамаандалар хапытаан уонна хомуска сы-һыаннаах аат толкуйдуулларын этии, көмөлөһүү)
- Хамаандалар бары стройдаан турабыт, хапытааннар хамаандаҕыт аатын этэҕит. Ким саҕалыырый? (Бары ааттарын этэллэр, ол кэннэ күрэхтэһии саҕаланар)
1. Сүүрэн тиийэн хомуска сыһыаннаах тыллары этии.
2. Хапытааннар күрэхтэрэ. Муостаҕа тимэхтэри хомуйуу (хомус тыаһын доҕуһуолу-нан).
3. Биирдии, биирдии сүүрэн тиийэн хомуска сыһыаннаах ойуулары таһаарыы (пазлы таһаараллар).
4. Музыкальнай инструменнар тыастарын таайыы.
- Оҕолор, олордубут уонна уоскуйдубут.
- Бүгүн биһиги ханнык инструмены кытта билистибитий?
- Хомуска оонньуур уустук эбит дуо?
- Хомуһу тоҕо харыстыахтаахпытый?
- Ханнык ырыаны үөрэттибитий?
- Өссө тугу гынныбытый?
- Саамай тугу сөбүлээтигитий? (бэйэлэрин толкуйдатар боппуруостарынан дьайы-малы түмүктүүбүн).
- Көрсүөххэ диэри.
